Bản thảo được đưa vào bảo tàng

Đó là một bàn hộp màu trắng sắp đặt một số hiếm hoi những bản thảo chuyên ngành mà cán bộ bảo tàng này cất công sưu tầm từ gần chục năm nay.

Trong đó, chiếm vị trí quan trọng là công trình Chùa Việt Nam của ba tác giả Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Cự và Phạm Ngọc Long. Đây có lẽ là một trong rất ít công trình sách khảo cổ học được tái bản nhiều lần đến như vậy.

Bản thảo cuối cùng được trưng bày ở đây là bản thảo dành cho lần tái bản thứ 4 do NXB Thế giới ấn hành, vừa nhận được từ nhóm tác giả vào ngày 5/6/2010, cạnh đó còn các bản thảo lần thứ 2, thứ 3.

Tôi có may mắn quen biết cả ba tác giả và cũng được đọc Chùa Việt Nam từ lần ra mắt đầu tiên, năm 1993 do NXB Khoa học Xã hội ấn hành. Các tác giả đều là những người đã từng lăn lộn gần như cả đời người với chuyên ngành khảo cổ học mà số tuổi đời của cả ba cộng lại cũng vượt quá con số 200 năm.

Họ đều là những ngòi bút đã vượt qua hoặc vừa bước tới ngưỡng “thất thập”. Giáo sư Hà Văn Tấn vốn là một tên tuổi đã quá quen biết với chúng ta. Ngoài chức danh giáo sư khảo cổ từ khi vừa qua tuổi 40, ông còn làm Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam gần 20 năm trời (1988 - 2006) và ít người biết rằng ông còn đảm nhiệm công việc của một Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phật học Hà Nội.

Nguyễn Văn Kự bắt đầu những nhát cuốc khảo cổ đầu tiên khi còn rất trẻ, với tư cách thành viên của Đội Khảo cổ học đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Cùng với nhiếp ảnh gia cũng là đồng tác giả đã quá cố Phạm Ngọc Long, ông cũng là người say mê ống kính nhiếp ảnh từ khá sớm. Là một cử nhân chuyên ngành khảo cổ, ông đã chuyển tải những góc nhìn chuyên môn rất sâu sắc và sống động vào ống kính nhiếp ảnh của mình.

“Phủ kín” phạm vi khảo cứu trên cả nước

Công trình Chùa Việt Nam ra mắt lần này là sự tiếp nối mạch đề tài hấp dẫn ở một quy mô lớn hơn nhiều lần. Nếu như ở lần in thứ nhất năm 1993 (bằng hai thứ tiếng Việt, Anh), Chùa Việt Nam chỉ giới thiệu được 42 ngôi chùa trên 19 tỉnh (chủ yếu ở đồng bằng Bắc bộ và Bắc Trung bộ), lần in thứ hai bằng tiếng Anh ở NXB Thế giới năm 2008, các tác giả đã bổ sung lên 53 chùa.

Đặc biệt lần ra mắt sau đó 1 năm, năm 2009, tức lần xuất bản thứ 3 cũng do NXB Thế giới, số chùa được khảo cứu, giới thiệu đã gần gấp đôi, với 99 chùa của 51 tỉnh, thành phố.

Để có một bứt phá như vậy, nhóm tác giả đầu bạc này đã đầu tư một lượng công sức và tiền của rất lớn vào cuộc điền dã các chùa miền Nam Trung bộ, đồng bằng Nam bộ, Tây Nguyên... trong nhiều tháng ròng.

Không dừng lại ở đó, nhận thấy Chùa Việt Nam còn thiếu vắng ở một số tỉnh miền núi, hải đảo, nhóm tác giả lại quyết tâm đi điền dã, lấy tư liệu để “phủ kín” phạm vi khảo cứu trên toàn bộ lãnh thổ đất nước.

Kết quả đã tiếp tục phát hiện, bổ sung thêm ở lần xuất bản thứ tư này 19 ngôi chùa hiếm hoi và hẻo lánh nữa, đưa con số chùa Việt Nam được khảo cứu lên con số 118 ngôi của 61 tỉnh, thành phố (trừ hai tỉnh Điện Biên và Lai Châu chưa phát hiện được chùa).

Đó chính là một bước tiến vượt bậc so với ba lần xuất bản trước. Các tác giả đã cố gắng bao quát được kiến trúc Phật giáo ở phạm vi toàn quốc, cập nhật tư liệu phát hiện mới nhất cho đến tận vào Hè năm 2010.

118 ngôi chùa trong sách được trình bày từ “vùng lõi” Phật giáo Việt Nam (Bắc Ninh, Hà Nội) mở ra xung quanh các tỉnh miền Bắc rồi đi vào miền Trung đến tận mũi Cà Mau.

Ở mỗi ngôi chùa, người đọc dễ dàng tìm thấy vị trí địa lý, lịch sử xây dựng chùa, gốc tích thờ Phật, phân bố và ý nghĩa của các tượng thờ, bia ký, câu đối bên trong cũng như niên đại, giá trị của các tác phẩm nghệ thuật khác trong chùa.

Đó không phải chỉ là những mô tả khô khan mang tính liệt kê, mà thực sự là những chỉ dẫn sinh động, sắc gọn, kèm theo nhiều hình ảnh chi tiết, sinh động.

Để giúp độc giả dễ tra cứu, các tác giả đã rất công phu sưu tầm các bình đồ chung nhất bố trí tượng Phật trong chùa, xây dựng phụ lục tra cứu chùa theo tên tỉnh, thành phố cũng như theo danh mục xếp hạng quốc gia của Bộ VH,TT&DL. Chùa Việt Nam vì thế không phải chỉ là cuốn sách tôn giáo thuần túy dành cho tăng ni, phật tử hay những người mến mộ đạo Phật, mà còn là sách đầu tay cho nhiều đối tượng độc giả khác nữa, từ nhà nghiên cứu văn hóa, tôn giáo đến những người yêu mến kiến trúc lịch sử, yêu mến mỹ thuật cổ truyền, giáo viên, sinh viên, học sinh...