Thubten Chodron là một nữ tu sĩ Phật giáo Mỹ. Ni sư đã tu học ở Ấn Ðộ, Nepal và
đã đến nhiều nơi trên thế giới để hoằng pháp cũng như hướng dẫn tu Thiền. Ni sư
từng dạy ở Trung tâm Phật giáo Amitabha ở Singapore, trước khi trở về Seattle,
Mỹ, để trông coi Hội Pháp Hữu (Dharma Friendship Foundation).
Sau đây là
trích dịch những câu hỏi thường được các Phật tử đặt ra với Ni sư Thubten
Chodron về gia đình và con cái.
Phật giáo
có thể giúp được gì trong đời sống gia đình của người cư sĩ?
Sự
hòa thuận trong gia đình rất quan trọng. Một gia đình xào xáo, tan vỡ gây khổ
đau cho cha mẹ cũng như con cái. Nếu những người yêu nhau tiến tới hôn nhân với
ý nghĩ là hôn nhân sẽ mang đến cho họ bao lạc thú hay niềm vui thì họ sẽ thất
vọng, rồi đi đến tan vỡ. Vì khi họ không tìm được niềm vui, lạc thú như họ mong
đợi, họ sẽ thất vọng, khổ đau, đưa đến bất hòa, là mầm móng đổ vỡ. Có nhiều
người lại tiếp tục đi tìm đối tượng mới, để rồi cũng lại thất vọng. Ðây là một
thí dụ điển hình về việc bám víu, theo đuổi hạnh phúc cá nhân chỉ mang lại khổ
đau cho chính cá nhân đó và những người chung quanh.
Tốt hơn là trong mối
quan hệ giữa hai người khác phái, nên đặt trọng tâm vào Phật Pháp. Có nghĩa là
cả hai người đều quyết tâm sống đạo đức và phát triển lòng từ bi đối với mọi
chúng sinh. Nếu hai người đã trao đổi, cam kết với nhau rõ ràng như thế, họ sẽ
có thể giúp đỡ nhau trên nhiều phương diện: Khi một thành viên trở nên chán
lười, bê trễ trong việc tu tập, họ có thể ngồi lại với nhau bàn phương cách sửa
đổi. Nếu có con cái, họ sẽ giúp nhau có thì giờ để tĩnh tâm hay thì giờ dành cho
con cái. Nên nhớ, con cái không phải là một chướng ngại trên đường tu của chúng
ta. Cha mẹ có thể học được rất nhiều điều từ con cái và cha mẹ có thể giúp đỡ
nhau vượt qua những khó khăn trong vai trò làm cha mẹ dựa trên các giá trị của
Phật giáo.
Bị ảnh hưởng của các nhà tâm lý học hiện đại, nhiều người có
thói quen nghĩ rằng tất cả mọi vấn đề trong đời sống của họ đều bắt nguồn từ
thời thơ ấu của họ. Tuy nhiên nếu việc đó được thực hiện với thái độ trách móc:
"Tôi có vấn đề này nọ, vì cha mẹ tôi đã làm điều này, điều nọ hay không làm điều
nọ, điều kia - thì chính những người đó lại thường mặc cảm tội lỗi, lo sợ rằng
họ sẽ lặp lại những lỗi lầm đó với con cái họ khi họ có gia đình riêng. Thái độ
hoang mang, lo lắng này khó thể dẫn đến các cách dạy dỗ con cái tốt, hoặc khiến
họ có lòng thương cảm đối với chính bản thân. Nếu ta coi thời thơ ấu của mình
như một thứ ám ảnh cần xua đuổi, thì thái độ này tạo ảnh hưởng xấu cho chính ta
và cả con cái ta.
Dù chúng ta không chối bỏ rằng tuổi thơ ấu có thể đã để
lại những ảnh hưởng không tốt cho ta, nhưng ta cũng cần phải nhớ đến những sự tử
tế, những ích lợi mà gia đình đã mang đến cho ta. Dầu lớn lên trong bất cứ hoàn
cảnh sống nào, chắc chắn là ta đã phải mang ơn của bao người để được sống đến
ngày hôm nay. Biết suy nghĩ như thế, giúp ta có lòng biết ơn đối với mọi người.
Qua đó ta có thể truyền cho con ta lòng tử tế, bao dung mà ta đã nhận được từ
bao người khác.
Phật Pháp có ích lợi gì
cho trẻ con? Làm sao giáo dục chúng về những điều Phật dạy?
Căn
bản những điều Phật dạy là không làm hại đến người khác, và cố gắng giúp đỡ mọi
người càng nhiều càng tốt. Ðây là những giá trị đạo đức mà cha mẹ nào, dù là
Phật tử hay không, cũng muốn truyền dạy cho con mình, để giúp chúng sống hòa
thuận với mọi người. Trẻ con thường noi theo gương của người lớn, vì thế cách
hữu hiệu nhất để dạy dỗ con cái về những giá trị đạo đức của Phật giáo là chính
cha mẹ phải sống đúng theo đó. Dĩ nhiên không phải dễ thực hành những điều ta
nói. Nhưng nếu cha mẹ có cố gắng thực hành, thì cũng ảnh hưởng tốt đến con
cái.
Nếu trong gia đình có thờ hình tượng Ðức Phật, điều này cũng giúp
ích cho con cái của ta. Ta có thể giao cho chúng việc lau chùi bàn thờ, dâng
cúng phẩm vật. Bạn tôi và đứa con ba tuổi của cô ấy đều lạy Phật mỗi sáng. Sau
đó đứa trẻ dâng cúng Phật bánh trái.
Trẻ con rất thích âm nhạc, và những
âm thanh từ lời kinh tiếng kệ, cũng như các bài ca Phật giáo có thể dùng để thay
thế cho các điệu nhạc thế gian. Tôi biết một số gia đình dùng các bài tụng để ru
con ngủ hay để dỗ khi chúng quấy khóc, rất có hiệu quả. Một số gia đình khác thì
đọc kệ trước bữa ăn, và thường để con cái họ làm nhiệm vụ xướng lễ. Ðây chỉ là
một số cách đơn giản giúp cha mẹ và con cái chia sẻ, nuôi dưỡng đời sống tâm
linh với nhau.
Các gia đình Phật tử cũng có thể họp lại hằng tuần hay
hằng tháng để tu tập chung với nhau. Thay vì chỉ dắt con đến chùa để chúng sinh
hoạt với các trẻ khác, cha mẹ và con cái nên ở bên nhau, thực tập chung với
nhau, đó sẽ là khoảng thời gian hiếm hoi, quý báu khi cả gia đình có thể cùng
nhau chia sẻ những giờ phút thiêng liêng trong cuộc sống vốn luôn bận rộn này.
Sinh hoạt này cũng gắn bó các gia đình Phật tử với nhau, giúp đỡ nhau khi hoạn
nạn.
Ngoài ra đọc các sách về Phật giáo dành cho tuổi thiếu nhi hay xem
các video Phật giáo, cũng là những sinh hoạt mà cha mẹ có thể chia sẻ với con
cái. Giảng giải cho con cái về những khái niệm như luân hồi, nghiệp, từ bi với
súc vật, v.v… cũng là những việc làm hữu ích.
Nếu con cái không thiết tha tìm hiểu về Phật giáo,
chúng ta phải làm sao?
Không nên ép buộc ai trong vấn đề chọn lựa
tôn giáo. Nếu con cái chúng ta không cảm thấy thiết tha với Phật giáo, hãy để
chúng tự do. Tuy nhiên, nhìn vào tấm gương, cách sống của cha mẹ, chúng vẫn có
thể học sống tử tế với mọi người.
Ngay nếu như chúng muốn tham gia các
sinh hoạt tôn giáo khác như đi nhà thờ, cũng đừng ngăn cấm. Nhưng phải dạy cho
chúng biết rằng mỗi người có thể chọn lựa tôn giáo riêng cho mình, nhưng đồng
thời cũng phải tôn trọng, chấp nhận tôn giáo của người khác.
Bằng cách nào chúng ta có thể giúp con cái làm quen
với Thiền?
Khi cha mẹ hành thiền mỗi ngày ở nhà, chắc chắn sẽ
khiến con cái tò mò, muốn tìm hiểu. Ta có thể nhân đó dạy cho các con phương
pháp thiền đơn giản bằng cách theo dõi hơi thở. Trẻ con thích được ngồi cận kề
cha mẹ trong sự im lặng trong khoảng thời gian ngắn chừng năm hay mười phút. Sau
đó, chúng có thể sang chơi chỗ khác để cha mẹ tiếp tục hành thiền.
Trẻ
con cũng có thể học thiền bằng trí tưởng tượng. Bản chất trẻ con là thích tưởng
tượng ra nhiều việc. Cha mẹ có thể dạy con cái tưởng tượng ra Ðức Phật bằng
những luồng ánh sáng. Tưởng tượng ánh sáng từ Ðức Phật tỏa đến chúng, đến mọi
người chung quanh. Nếu người thân, bạn bè hay thú vật trong nhà bị đau ốm, bịnh
tật, đứa trẻ có thể nghĩ đến người đó, và tưởng tượng ánh sáng của Ðức Phật cũng
tỏa sáng đến họ, thể hiện lòng từ bi.
Làm
sao để sự liên hệ giữa cha mẹ và con cái được tốt, nhất là ở độ tuổi thiếu
niên?
Có được sự liên hệ tốt với con cái khi chúng đang độ tuổi
thiếu niên là điều quan trọng, và phần nào tùy thuộc vào sự liên hệ của ta với
chúng khi chúng còn bé. Nhưng việc đó lại tùy thuộc vào thời gian ta đã dành cho
con cái, cũng như thái độ thương yêu, hiểu biết của ta đối với chúng. Các bậc
cha mẹ luôn bận rộn, thường coi con cái là gánh nặng cho họ. Con cái họ sẽ cảm
nhận được điều đó, khiến cho liên hệ giữa mẹ cha và con cái sau này không được
tốt. Muốn tạo được mối liên hệ tốt với con cái, cha mẹ cần phải đặt lại ưu tiên
của mình. Có thể là họ phải chấp nhận một công việc ít lương nhưng bù lại có
được nhiều thì giờ dành cho gia đình, con cái; hay phải từ chối một cơ hội nghề
nghiệp dầu nó đem lại nhiều tiền hơn, nhiều quyền hạn hơn, nhưng cũng mang đến
nhiều căng thẳng hơn, khiến ta ít có thời gian dành cho gia đình hơn. Ðối với
con trẻ, tình thương quan trọng hơn là của cải vật chất. Nếu cha mẹ chọn giải
pháp kiếm ra nhiều tiền, bất chấp hạnh phúc gia đình bị đe dọa, thì có thể sau
này họ sẽ phải dùng chính những đồng tiền ấy vào việc chữa trị hay tư vấn tâm lý
cho cả cha mẹ và con cái!
Trẻ con có cần
kỷ luật không? Ta phải kỷ luật chúng như thế nào mà không có thái độ nóng giận?
Con cái thường là cơ hội tốt nhất - và khó nhất - để các bậc cha
mẹ thực tập tính kiên nhẫn. Tuy nhiên, kiên nhẫn không có nghĩa là để con cái
muốn làm gì thì làm. Kiểu tự do đó thật tai hại cho con cái sau này. Chúng sẽ có
những thói quen xấu, khiến người khác không thể gần gũi chúng. Con cái cần phải
được hướng dẫn để biết đâu là giới hạn; chúng cần được giáo dục về hậu quả hành
động của chúng, cũng như phân biệt tốt xấu để biết điều gì cần tránh, điều gì
cần tiếp thu, học hỏi.
Một trong những
giáo lý cơ bản của Phật giáo là sự bằng lòng, biết đủ. Làm thế nào ta dạy cho
con cái những điều này?
Tôi nghĩ một trong những nguyên nhân dẫn
đến sự khó khăn này là chúng ta cho con cái có quá nhiều lựa chọn để thỏa mãn
các ham muốn của chúng. Ngay từ nhỏ, chúng đã được hỏi: "Con uống nước dừa hay
nước cam? Con muốn xem chương trình truyền hình nào? Con thích xe đạp loại này
hay loại kia? Con muốn đồ chơi màu đỏ hay màu xanh?..." Do đó thay vì được rèn
luyện để bằng lòng với cái mình có, con cái gần như luôn bị ép buộc phải chọn
lựa, để rồi khi lớn lên, chúng sẽ tự hỏi: "Cái gì sẽ đem lại cho tôi hạnh phúc
nhất? Tôi còn cần có thêm gì nữa để được hạnh phúc?" Ðiều đó làm cho con cái khó
xử cũng như tập cho chúng tánh tham. Ngược lại, cha mẹ cũng không nên quá độc
đoán, không cho con cái được có ý kiến hay đòi hỏi gì khác. Tóm lại là cha mẹ
không nên đặt nặng vần đề phải thỏa mãn những đòi hỏi của dục vọng. Tất cả sẽ
tùy thuộc vào thái độ của cha mẹ đối với việc thỏa mãn các ham muốn vật chất của
riêng mình. Nếu cha mẹ luôn tỏ ra bằng lòng với cái mình có, thì con cái cũng sẽ
dễ dàng noi theo gương đó.