Trả lời cuộc phỏng vấn giành riêng cho báo Anh Quốc, The Guardian, trên số báo ngày 4-9-2003, Đức Đạt Lai Lạt Ma cho biết ngài sẵn sàng trở về Tây Tạng và kết thúc nửa thế kỷ lưu vong ở Ấn Độ nếu Trung Quốc cho ngài về lại quê hương "không điều kiện tiên quyết nào."

Ngài nói cụ thể rằng ngài sẵn sàng về lại Lhasa, nơi ngài bỏ trốn năm 1959, ngay khi nào có "đèn xanh" từ Bắc Kinh. Ngài nói là chính phủ CSTQ đã không cho ngài viếng thăm Tây Tạng, mà lần gần nhất là năm 1984, và cũng đã không cho ngài viếng thăm các thánh tich Phật giáo trong lãnh thổ Trung Quốc.

Cuộc đời ngài Đạt Lai Lạt Ma đời thứ 14, người được tin tưởng là hóa thân của Quan Thế Âm Bồ Tát, là một câu chuyện cực kỳ phức tạp, và khó gỡ y hệt như những cuốn phim gay cấn nhất -- mà bây giờ chưa ai biết đoạn kết, có lẽ chỉ trừ ngài, khi ngài nói về cái chết của ngài, và nói một cách tự nhiên như nói về một chiếc lá sắp rụng.

Nếu bạn là Phật Tử Việt Nam ở Miền Nam California, là người đã từng tiếp đón Đức Đạt Lai Lạt Ma trong các lần ngài tiếp xúc, thuyết pháp và làm các lễ truyền pháp cho cộng đồng người Việt, nhiều phần bạn chia sẻ phần nào nỗi đau và nỗi lo về di sản văn hóa Tây Tạng đang bị xóa sổ và đồng hóa tinh vi bởi nhà nước Bắc Kinh. Tuy nhiên, khi bạn bước vào một số chùa của Hoa Kiều tại Los Angeles, bạn có thể kinh ngạc khi thấy một góc chùa có thờ ảnh của cậu bé Ban Thiền Lạt Ma (Panchen Lama), người được xem là hóa thân của Phật A Di Đà -- mà ảnh này là của cậu bé do Bộ Chính Trị CSTQ lựa chọn, chứ không phải cậu bé do ngài Đạt Lai Lạt Ma lựa chọn. Bấy giờ bạn mới thấy được, bàn tay của chính phủ Trung Quốc đã thò vào tận chính điện của một số chùa Hoa Kiều.

Nói như thế không có nghĩa là Phật Giáo đã bị bóp méo, vì Phật Pháp không ai làm thế nổi. Nhưng chỉ có nghĩa rằng, các tranh chấp tôn giáo tất nhiên phải liên hệ tới chính trị, và tại một số sân chùa lúc nào cũng có cuộc chiến không ngưng giữa các sở tình báo Trung Quốc, Đài Loan và Hoa Kỳ. Vì vậy, ngài Đạt Lai Lạt Ma về được Tây Tạng hay không nhất định phải có thu xếp chính trị, và cả áp lực quốc tế. Đó là lý do, lâu lâu chúng ta lại thấy ngài viếng thăm Hoa Kỳ, lâu lâu ngài mở lòng từ bi lại họp cả với các hội dân quyền, nữ quyền và cả các hội đồng tính luyến ái -- điều mà các giáo chủ tôn giáo khác không bao giờ dám làm thế, mà với nhà Phật thì dù có gặp gỡ bác Mao, bác Hồ, hay gặp một tên cướp của giết người, thì cũng chỉ y hệt như gặp một người bình thường thôi, cũng là những vị Phật tại triền (còn phiền não, mê mờ) -- và cũng chỉ người Việt chúng ta thắc mắc chứ người Mỹ thì thấy có gì đâu. Mà thật sự thì có gì đâu, vì đời là vô thường mà.

Trở lại chuyện báo Guardian. Tờ này ghi, ngài nói, "Tôi hy vọng sẽ thăm Tây Tạng, để nhìn lại nơi xưa của tôi bằng chính mắt của mình, và tìm cách làm nguội tình thế. Bạn hỏi điều kiện nào hả? Trung Quốc nên bật đèn xanh cho tôi, không điều kiện tiên quyết nào."

Chỗ này cũng nên nói để thấy sự phức tạp. Nếu ngài là người Việt Nam, ngay khi nói về thăm quê nhà là có thể bị chụp mũ là đón gió trở cờ rồi, là ôm đô la về nuôi cộng sản, là đâm sau lưng chiến sĩ, vân vân. Tình hình Tây Tạng còn phức tạp hơn, bởi vì ngài còn tuyên bố bỏ hẳn ý định đòi độc lập, mà chỉ cần tự trị.

Ngài tuần này đã bắt đầu chuyến thăm Hoa Kỳ 3 tuần lễ, và báo Guradian nói rằng "Có vẻ là ngài sẽ thảo luận về chuyến về lại Tây Tạng của ngài với Tổng Thống Bush, người mà ngài sẽ gặp tuần tới."

Chỗ này nên lấy bản tin khác ra đối chiếu. Bản tin AFP hôm thứ bảy ghi theo bản văn của Vận Động Quốc Tế Cho Tây Tạng (ICT), thì Đức Đạt Lai Lạt Ma sẽ tới Washington các ngày thứ hai tới thứ tư, và sẽ họp với Phó Tổng Thống Dick Cheney, Ngoại Trưởng Colin Powell và các viên chức khác -- nơi đây không thấy ghi có TT Bush. Có thể là để giờ chót bất ngờ, cho Bắc Kinh khỏi ồn ào đấu tố.

Ngài tới gặp các lãnh tụ Hoa Kỳ để bàn chuyện làm thơ, viết văn? Hay để uống trà, bàn chuyện Thiền? Hay là để Ngài biểu diễn thần thông, bay lên ngọn cây, phóng ra giữa hồ nước kiểu Bồ Đề Đạt Ma xách dép cỡi sóng vượt sông?

Dĩ nhiên không có chuyện như thế. Đây là kết quả của cuộc vận động lâu dài. Hai đặc sứ của Đạt Lai Lạt Ma đã tới Bắc Kinh tháng 9 năm ngoái. Và cũng 2 đặc sứ này thăm Trung Quốc lại vào cuối tháng 5. Sau đó thì Trung Quốc thả ra nhiều tù chính trị Tây Tạng, và rồi Bộ Văn Hóa Trung Quốc tuần trước có làm mấy tours mời phóng viên quốc tế lên thăm Tây Tạng.

Tuy nhiên, Đức Đạt Lai Lạt Ma nói với Guardian rằng Trung Quốc chưa nhượng bộ, mà tình hình tại Tây Tạng vẫn chưa cải thiện. Nhưng ngài nói là chỉ cần tự trị cho Tây Tạng thôi, "một phương pháp trung đạo" như kiểu ngài nói, chứ không đòi độc lập nữa.

Ngài giải thích việc Trung Quốc chịu đối thoại với ngài, chỉ vì các hệ thống cộng sản toàn trị sụp đổ gần như toàn cầu trong 15 năm qua, và một nước Trung Quốc "hoang mang" đang giữa dòng nước trong khi theo đuổi một mô hình kinh tế tư bản phương Tây.

Tới đây là phần hấp dẫn của cuốn tiểu thuyết đời ngài: khi nhân vật chính tiên tri về cái chết của mình. Báo Guardian viết, ngài cũng đưa ra ám chỉ mạnh mẽ nhất trước giờ rằng dân Tây Tạng sẽ khám phá ra một Đạt Lai Lạt Ma khác sau khi ngài viên tịch và rằng ngài nói, người Trung Quốc sẽ dựng lên một cậu bé đối thủ. Ngài nói, hóa thân đời thứ 15 sẽ sinh ra trong một gia đình Tây Tạng ngoài nước Trung Quốc. "Chúng tôi vẫn đang phải chiến đấu. Trong những hoàn cảnh đó, kiếp sau của tôi sẽ ở hải ngoại, tại một đất nước tự do, bởi vì mục đích của tái sinh là hoàn thành đại nguyện phát khởi từ kiếp trước."

Đức Đạt Lai Lạt Ma nói Trung Quốc có thể bổ nhiệm người kế tiếp này, "một cậu bé may mắn," nhưng dân Tây Tạng sẽ phủ nhận. Ngài nhìn nhận rằng cái chết của ngài sẽ là "một bước chựng lại nghiêm trọng" cho dân Tây Tạng và rằng mọi chuyện sẽ "chút đỉnh hỗn loạn trong vài tháng." Nhưng ngài nhắc rằng, từ khi dân Tây Tạng [lưu vong] bầu lên một Thủ Tướng 2 năm trước, thì ngài đã "nửa phần về hưu rồi."

Ngài nói giỡn thêm, "Khi tôi chết, đó sẽ là về hưu vĩnh viễn." Câu này, người Việt chúng ta chỉ nên xem là giỡn thôi, mà là giỡn với Tây, chứ còn là người tu thì muôn kiếp không có về hưu, mà phải đời đời kiếp kiếp phụng sự chúng sinh. Tí nữa chúng ta còn thấy ngài giỡn cả với chuyện sex nữa chứ.

Năm ngoái có tin đồn là ngài bị ung thư bao tử. Ngài nói ngài không ung thư, nhưng bị đau nhiều trong đường ruột, nhưng bây giờ thì sức khỏe tốt rồi.

Báo Guardian viết tiếp:

Đầu mùa hè này, ngài nhìn nhận rằng làm Đạt Lai Lạt Ma nghĩa là ngài đã "bỏ lỡ" chuyện sex. Ngài nói với Gurdain rằng sex hiển nhiên là vui chứ, nhưng nó mang phức tạp về đường dài.

"Dĩ nhiên, sex thì vui chút xíu... người ta rất hạnh phúc. Nhưng nói chung, tôi nghĩ [sex mang tới] quá nhiều thăng trầm."

Đạt Lai Lạt Ma nói là ngài đã tránh dục vọng sex bằng cách học nghiêm túc Kinh Phật từ tuổi 15 hay 16, và bằng cách không ăn thực phẩm cứng sau buổi trưa (tức là ăn cháo, hay thức ăn lỏng). Chỉ vào giữa đùi, ngài nói, "Thế nên dàn máy của tôi thì vô dụng. Nó không có mục đích gì, không có nghĩa gì."

Thế đấy, ngài đùa giỡn thế đấy. Nhưng đó là nói chuyện với báo Tây, chứ còn khi về Quận Cam, nói chuyện với báo Việt ngữ thì ngài rất là nghiêm túc. Có lẽ, bởi vì báo Việt không dám hỏi như thế, vì sợ gây nghiệp.

Ngài sinh ngày 6 tháng 7, năm 1935. Ngài không nói rõ ngày nào ngài sẽ viên tịch. Nhưng mọi chuyện đang cho thấy, ngài đang chuẩn bị một nơi để nhập thất dài hạn, cho một chuyến nghỉ hè khá dài, chuyến nghỉ hè này có thể kéo dài tới 9 tháng 10 ngày. Và sau đó lại bước ra đời để lại phụng sự chúng sinh, để đưa hết tất cả về nơi giải thoát, như lời nguyện chúng sinh vô biên thệ nguyện độ...